Niet alles wat blinkt is goud. De mensheid is er door gefascineerd maar wat weet jij nu eigenlijk over het meest waardevolle metaal op Aarde? Tien vragen om deze kennis eens op te poetsen 🙂
Goud was een van de eerste metalen die in de oudheid werd ontdekt en gebruikt. Waarom was goud een van de eerste metalen die werd gewonnen en bewerkt door mensen?
Goud is samen met zilver en koper een van de weinige metalen die in zuivere vorm in de natuur voorkomen. Het duurde lange tijd voordat mensen leerden hoe ze metalen moesten smelten vanuit hun ertsen maar goud komt in zuivere vorm voor als korrels en vlokken waarmee het een van de weinige metalen was die de mensen in de oudheid konden vinden en gebruiken zonder ze te moeten zuiveren. De oudste bekende voorwerpen komen uit Varna, een plek in Bulgarije en dateren van ongeveer 4600 voor Christus. De voorwerpen die in Varna zijn gevonden zien er behoorlijk verfijnd uit en dat wijst er op dat goud al lange tijd gedolven en bewerkt werd.
Goud is element 79 in het periodieke systeem. Hoeveel natuurlijke istopen van goud bestaan er?
Het enige in de natuur voorkomende isotoop van goud is goud-179. Wetenschappers hebben 36 andere isotopen van goud gemaakt maar die hebben allemaal met korte halfwaardetijd. Goud is bekend als een mono-isotopisch element, er zijn in totaal 26 elementen die slechts 1 stabiel isotoop hebben.
Waar werd goud het eerst voor gebruikt?
Net als tegenwoordig had vonden mensen in het verleden de kleur van goud al erg aantrekkelijk. Daarnaast is het een zacht en gemakkelijk te bewerken metaal dat in verschillende vormen kan worden bewerkt. De oudste gouden voorwerpen zijn parels, armbanden en andere juwelen. Goud was veel te zacht om er wapens van te maken en munten werden later uitgevonden dan juwelen. Goud was veel te zeldzaam om er kookspullen van de maken ofschoon het soms wel werd gebruikt voor drinkbekers en lepels.
Goud is het meest smeedbare element van alle metalen, dit betekent dat het verwerkt kan worden tot hele dunne vellen. Hoe groot is het oppervlak dat je met 1 gram goud kan bedekken?
Meer dan 5000 jaar geleden leerden de oude Egyptenaren al dat goud tot hele dunne vellen geslagen kon worden. Ze gebruikten een speciaal geprepareerd materiaal dat was gemaakt van de ingewanden. Hele dunne stukjes goud werden tussen stukken van dat taaie perkamentachtige materiaal en dan met een gladde ronde steen geplet totdat het slechts ongeveer 1/100.000-ste cm dik was. Dit ongelooflijk dunne gouden vel werd gebruikt om standbeelden en andere objecten mee te bekleden.
Naast smeedbaar is goud ook heel erg buigzaam. Wat betekent dit?
Een van de belangrijkste eigenschappen van goud is dat het bestand is tegen corrosie. Zijn er zuren die goud kunnen oplossen?
Goud wordt door de meest algemene sterke zuren – zoutzuur, salpeterzuur en zwavelzuur – niet aangetast maar het reageert wel met een oplossing die we aqua regia noemen. Dit is een mengsel van 1 deel salpeterzuur en 3 delen zoutzuur. De zuren afzonderlijk zijn niet in staat om goud op te lossen maar de combinatie van de twee zure reageert met goud en vormt chloorzoutzuur zuur. Vanwege zijn unieke eigenschappen wordt aqua regia vaak gebruikt om gold uit ertsen te halen tijdens het zuiveringsproces.
Waar is het meeste goud dat op Aarde voorkomt oorspronkelijk ontstaan?
De enige elementen die uit de Oerknal ontstonden waren waterstof, helium en lithium. Alle andere elementen zijn ontstaan in het binnenste van sterren. Onze Zon is een ster van gemiddelde grootte; de Zon kan geen zwaardere elementen maken dan koolstof en zuurstof. Zware metalen zoals goud ontstaan als hele zware sterren exploderen in wat we een supernova noemen. Dergelijke supernova’s komen niet zo heel erg vaak voor. Gemiddeld komen er in ons eigen sterrenstelsel gemiddeld slechts 3 supernova’s per jaar voor. Wetenschappers hebben ontdekt dat onze Zon een ster van de tweede generatie is. Ongeveer vijf miljard jaar geleden explodeerde een zware ster in onze buurt en deze explosie zorgde er voor dat de gaswolk waaruit onze Zon is ontstaan begon samen te trekken. Uit deze gaswolk ontstond de Zon en het zonnestelsel. Wetenschappers zeggend at onze Zon en ons zonnestelsel elementen van de nabije supernova-explosie hebben opgenomen. Onze Zon heeft veel zware elementen voor een ster van zijn grootte en die kunnen alleen maar afkomstig zijn van een nabije supernova. De Aarde en de planeten zijn de restanten van het stervormingsproces en daarom komen die zwaardere elementen ook hier heel algemeen voor. De nog jonge Aarde was kort na zijn ontstaan nog niet helemaal vast en daardoor zijn veel van de zware elementen waaronder goud naar het binnenste van de planeet gezakt. Maar we kunnen nog steeds aanzienlijke hoeveelheden terugvinden in de korst. Hoe dit daar dan kwam? De Aarde is ongeveer vier miljard jaar geleden, toen de planeet nog aan het afkoelen was en de korst zich vormde, getroffen door een enorme regen van asteroïden. Dit staat bekend als het “Late Heavy Bombardment”. Men denkt dat het goud dat we in de buurt van het oppervlak vinden afkomstig is van deze asteroïden. Het goud in de ring die je draagt is dus vermoedelijk ontstaan in het hart van een ster die nu niet meer bestaat en door een asteroïde naar de Aarde gebracht.
Als je thuis naar goud zou zoeken waar is de kans het grootste dat je het zou vinden?
Een studie uit 2011 stelt dat de gemiddelde smartphone ongeveer 0.034 gram goud bevat. Als je de prijs van een ounce goud op 1200 euro zet dan zit er in ieder telefoon ongeveer voor €1,30 aan goud. Ook je computer en je televisie bevatten goud; bijna alle geavanceerde elektronische apparatuur bevat goud. Ofschoon koper en zilver elektriciteit beter geleiden dan goud is wordt goud gebruikt op plaatsen waar corrosie op kan treden, in het bijzonder in schakelingen en connectoren of vaak van een flinke laag goud worden voorzien. Ongeveer 10-12% van het gewonnen goud wordt gebruikt in de elektronica industrie.
Veel metalen, zoals lood en plutonium, zijn erg giftig voor mensen. Is in inslikken van metallisch goud giftig?
Ja kan zo veel goud eten als je maar wilt, zolang het maar metallisch goud is. Goud reageert met het zoutzuur in je maag en wordt ook niet door het lichaam opgenomen. Daarom zie je soms in likeuren gouden vlokjes drijven. Het is onschadelijk. Sommige dure restaurants maken toetjes die verpakt worden in bladgoud en ze vragen dan veel geld voor het eten van een paar euro aan goud. Een fles Goldschläger likeur bijvoorbeeld bevat 13 mg goud. De aantrekkingskracht van goud is cosmetisch; metallisch goud heeft geen smaak of geur. Een waarschuwing is wel op zijn plaats: metallisch goud mag dan onschadelijk zijn maar er zijn verbindingen met goud die uitermate giftig zijn.
Welk land is sinds 2013 de grootste producent van goud?
Lange tijd was Zuid-Afrika de grootste goudproducent ter wereld in sinds 2013 is het land teruggevallen naar de vijfde plaats. In 2013 was China de grootste goudproducent, gevolgd door Australië, de V.S. en Rusland. China is ook de grootste consument van goud. In 2013 werd er ongeveer 2800 ton goud gewonnen maar de consumptie van goud bedroeg 3865 ton. Ondanks er meer vraag is dan productie zijn er grote voorraden goud in de vorm van munten, juwelen en baren. Als de prijs van goud stijgt komen deze op de markt. De kans dat er binnen afzienbare tijd zonder goud komen te zitten is heel erg klein.
